Wereldberoemd monument van de volkshuisvesting toekomstbestendig vernieuwd

6 september 2012 vond de officiële oplevering plaats van het geheel gerestaureerde en uit moderne appartementen samengestelde Justus van Effencomplex in de Rotterdamse wijk Spangen. Dit monument van volkshuisvesting uit 1922 verwierf internationale faam door de destijds niet eerder vertoonde opgetilde woonstraat, een voorloper van de woongalerij. Dank zij de inspanningen van woningcorporatie Woonstad Rotterdam is dit wereldberoemde monument in oude luister hersteld en voldoen de 154 nieuwe woningen aan de modernste eisen op het gebied van wooncomfort en energieprestatie.

Molenaar & Co architecten, Hebly Theunissen architecten ontvingen in 2013 voor deze restauratieve herontwikkeling De Gulden Phoenix, de Rijksprijs voor renovatie en de Roterodamum restauratieprijs. Vier jaar later werd het project opnieuw gelauwerd met de prestigieuze World Monuments Fund / Knoll Modernism Prize, een twee-jaarlijkse internationale prijs voor monumenten. Deze werd op 5 december 2016 aan de twee architecten en Michael van Gessel landschapsarchitect uitgereikt in het Museum of Modern Art te New York.

Het uit gele IJsselsteen en roodbruine baksteen opgetrokken woonblok heeft vier lagen en een plat dak. De voordeuren van de woningen liggen aan het groene binnenterrein, waardoor het complex op sommige plekken de intieme sfeer heeft van een dorpje in de stad.

Architect Michiel Brinkman kreeg in 1918 opdracht van August Plate, directeur van de Gemeentelijke Woningdienst, om een complex met 264 woningen te ontwerpen, als een tuinstad in hoge dichtheid op een terrein van twee samengevoegde bouwblokken, nauwelijks één hectare in de nieuwe woonwijk Spangen. Plate wilde een aantal revolutionaire gemeenschappelijke voorzieningen. Zo kreeg het complex een bad- en washuis, twee goederenliften, in elke woning centrale verwarming en per vier woningen een stortkoker voor keukenafval. Op het binnenterrein waren naast plantsoenen ook (moes)tuinen van de benedenwoningen. Het meest in het oog springend is de opgetilde woonstraat met voor elke bewoner een voordeur aan de openbare weg.

Bij een stadsvernieuwingsrenovatie in de jaren tachtig werden de oorspronkelijke 264 kleine woningen (50m2) samengevoegd tot 164 standaard maisonnettes van 100 m2, terwijl de authentieke gevels aan het binnenterrein werden wit geverfd om de vele reparaties te verdoezelen. Al snel raakte Spangen echter in verval en voldeden de hokkerige renovatiewoningen niet meer aan moderne wooneisen. In 2000 won het bureau samen met Hebly Theunissen architecten een ideeënprijsvraag onder het motto 'Monument Spangen'.

Geadviseerd door Han Michel Concepts & Projects met het motto '100% monument, 100% nu', besloot Woonstad in 2006 tot uitvoering van de grootscheepse restauratie in vervolg op het zes jaar eerder gewonnen restauratievoorstel. Dit hield onder andere in dat de gevels in de originele staat werden teruggebracht, de trappenhuizen vernieuwd of teruggebracht in oorspronkelijke staat, de aluminium kozijnen werden vervangen door houten reconstructies van de oorspronkelijke kozijnen met inbegrip van onzichtbare CO2-gestuurde ventilatieroosters. De woningen kregen een hoogwaardige isolatie en werden voorzien van vloerverwarming én koeling door een centrale installatie voor warmte- en koudeopslag (WKO) welke onder in het voormalige badhuis op de plek van de oude stookkelder werd geïnstalleerd. De 154 koop- en huurwoningen kregen een grote variëteit in oppervlakte: van 50 m2 tot 100m2 en enkele tot 200m2 door verticale samenvoeging.

De werkzaamheden van hoofdaannemer Jurriëns Bouw startten in 2010. Michael van Gessel landschapsarchitect tekende voor het ruimtelijke herinrichting van de binnenterreinen. Het bijzondere energieconcept is van W/E adviseurs.