Zuider Gymnasium Rotterdam
Door de fusie van het Zuiderziekenhuis en Sint Clara Ziekenhuis en daarmee het vertrek naar het nieuwgebouwde Maasstadziekenhuis was in 2011 het terrein met bebouwing vrijgekomen voor herontwikkeling. Molenaar & Co architecten werd geselecteerd voor de herbestemming van het hoofdgebouw tot appartementen en het poortgebouw tot gymnasium. Het schoolprogramma is toen het eerst van de herbestemming gerealiseerd omdat de verhuizing dringend was. Het gymnasium is begin 2022 enthousiast in gebruik genomen.
Zuidergymnasium
Om het poortgebouw tot school te bestemmen is uitgegaan van de al aanwezige generieke langsdragerstructuur. Deze structuur maakte de steeds wisselende invullingen van het ziekenhuis mogelijk. Op de begane grond zijn aan weerszijden van de poort de oorspronkelijke opnamehallen bestemd tot STOA: het entreegebied voor de leerlingen. De monumentale trappenhuizen zijn gehandhaafd en structureren het schoolgebouw. Op de verdiepingen is de corridorstructuur gewijzigd in een strook lokalen aan de voorzijde met een gangzone die ook functioneert als studiehal aan de achterzijde. De gehele kap is benut om de luchtbehandeling in onder te brengen waarmee de school aan de huidige klimaat eisen voldoet. Een deel van de achtervleugel aan de linkerzijde is ook door het gymnasium in gebruik genomen. Met op de begane grond werkplekken ondersteunend personeel en de kleed en was voorzieningen voor de nieuw aangebouwde gymzaal. Op de verdieping van deze vleugel is een collegezaal ingebouwd onder de kap.
Als architectenbureau richten wij ons op de toekomst van bestaande gebouwen en omgevingen. En stellen we ons steeds de vraag hoe we waarde kunnen toevoegen aan een bestaand gebouw of vrijkomend gebied zodat het weer voor jaren meegaat. Na de oorlog richtte bouwend Nederland zich op ‘nieuw, nieuw, nieuw’. Tegenwoordig kijken we veel beter naar wat we al hebben en hoe we de karakteristieke structuur van een gebouw of gebied kunnen behouden en zichtbaar maken: wij zijn ervan overtuigd dat het getransformeerde Zuiderziekenhuisterrein ‘de Parel van Vreewijk’ genoemd mag worden.
Ketelhuis, na drie energietransities, nu aula
De rechter zijvleugel, waar de ziekenhuiskeuken was ingebouwd, is helemaal heringericht. Hierin zitten nu de theorielokalen van de exacte vakken, de praktijklokalen voor biologie, natuurkunde en scheikunde. In de kelder zit een technieklokaal, verlicht via de oorspronkelijke koekoeken. Het voormalig ketelhuis achter de binnenplaats is de nieuwe aula geworden die als een samenstel van hoge voormalige stook- en installatieruimte is vormgegeven. De stomp van de industrieschoorsteen staat midden op de binnenplaats en herinnert aan de energievoorziening van het ziekenhuis die al drie energietransities had ondergaan, van kolen naar olie naar gas. De school is nu aangesloten op de stadsverwarming en heeft geen eigen energievoorziening meer.
Al met al is het beeldbepalende voormalige Ziekenhuiscomplex na ruim een decennium omgetoverd tot de karaktervolle woonwijk Het Zuiderhof die rondom aansluit op Tuindorp Vreewijk en een impuls vormt in Rotterdam Zuid.
Het Zuiderziekenhuis
Het ontstaan van het Zuiderziekenhuis gaat terug tot de jaren twintig van de vorige eeuw toen Rotterdam Zuid werd ontwikkeld en het ziekenhuis de centrale voorziening in de tuinstadgordel van Vreewijk werd. De realisatie ging traag en de plannen voor een paviljoenachtige opzet werden meermaals bijgesteld tot het kruisvormige complex met poortgebouw, vier L vormige paviljoenvleugels en een hoofdgebouw om een cour zoals dat uiteindelijk is gerealiseerd. Het illustreert de permanente verandering in dit soort complexen. Ook toen al moesten ziekenhuizen eenvoudig aan nieuwe inzichten aan te passen zijn. In de repetitieve structuur van de gebouwen zie je die flexibiliteit ook heel goed terug.
Het poortgebouw
De poort van het ziekenhuis was nooit een vrije doorgang. Het publiek meldde zich bij de portiersloge in de doorgang en werd vervolgens links of rechtsaf het ziekenhuis in verwezen. Het poortgebouw huisvestte van oorsprong op de begane grond de opname faciliteiten en de poliklinieken van het ziekenhuis. In de rechter vleugel was gaande het lange bouwproces (ruim tien jaar) ook de ziekenhuiskeuken en het ketelhuis ingebouwd. Op de verdiepingen was het poortgebouw geheel als verpleegsterspension ingericht met honderden kleine eenpersoonskamertjes, zelfs onder de kap van de vleugels.
Het historisch besef van Rotterdam
De vooroorlogse gebouwen van het complex, ontworpen door Gemeentewerken Rotterdam onder architect Ad van der Steur en in 1939 in gebruik genomen, zijn in 2011 aangemerkt als monumentwaardig maar waren nog niet beschermd. Na een ontwikkelaarstender kwam er aanvankelijk weinig terecht van de herontwikkeling ten gevolge van de kredietcrisis en het failliet van De Groenen groep. SWZ Sociale Werkzaamheden Zuidholland B.V. nam het gebied over met een plan voor sloop van het gehele complex en vervangende nieuwbouw met rijwoningen. Dit viel in de politieke discussie rond ‘het historisch besef van Rotterdam’ (2012-2013) niet goed. De gemeenteraad ging uiteindelijk akkoord met sloop onder voorbehoud dat het Poortgebouw behouden zou blijven. Bovendien moest er nog 3 maanden gewacht worden met de sloop van Paviljoens en 6 maanden van het Carrégebouw. In deze periode is er onder buurtbewoners tegenstand ontstaan tegen sloop en diende het Cuypersgenootschap een aanvraag in voor de monumentenstatus. In die opgelegde wachttijd is er in een samenwerking tussen Impact Vastgoed (als vertegenwoordiger van SWZ Sociale Werkzaamheden Zuidholland BV) en BOEi (nationale maatschappij tot restaureren en herbestemmen van cultureel erfgoed) in goed overleg met de gemeente een plan geboren, Het Zuiderhof. Er zijn twee scenario’s uitgewerkt waarbij is gekozen voor scenario B dat meer kwaliteit combineerde met minder woningen. De Rotterdamse politiek heeft dat plan omarmt en de raad stemde in met een schadeloosstelling voor de verminderde woningbouwontwikkeling. In dit plan werd het poortgebouw aangemerkt als mogelijke locatie voor het Zuidergymnasium ter versterking van Rotterdam Zuid en het hoofdgebouw voor appartementen. De omliggende nieuwbouwwijk met 123 huur- en koop eengezinswoningen is toen door Impact Vastgoed (ondertussen enig eigenaar van SWZ Sociale Werkzaamheden Zuidholland BV) ontwikkeld en gerealiseerd.
Projectinformatie
opdrachtgever
BOEi
locatie
Groene Hilledijk 493, Rotterdam
oplevering
febr 2022
uitvoering
2017-2022
fotografie
Luuk Kramer